एम-योग अॅ प जगभरात योगाचा विस्तार करणार – नरेंद्र मोदी

जगभरात योगाचा विस्तार करण्यात आणि वन वर्ल्ड, वन हेल्थच्या प्रयत्नांना यशस्वी करण्यात मोठी भूमिका बजावू शकेल, असे एम-योग अॅप अस्तित्वात येत असल्याची घोषणा पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सातव्या आंतरराष्ट्रीय योग दिनानिमित्ताने २१ जून २०२१ रोजी केलेल्या भाषणात केली.

पंतप्रधानांच्या या भाषणाचा गोषवारा असा –
आज, जेव्हा संपूर्ण जग करोना साथीच्या आजाराशी झुंज देत आहे, तेव्हा योग हाच आशेचा किरण आहे. जवळजवळ दोन वर्षे जगभरातील आणि भारतात मोठ्या सार्वजनिक कार्यक्रमांचे आयोजन केले गेले नसले तरी योग दिनाबद्दलचा उत्साह काहीही कमी झालेला नाही. करोना असूनही, यंदाच्या योग दिन योग फॉर वेलनेस म्हणजेच कल्याणासाठी योग या दिवसाच्या थीममुळे कोट्यवधी लोकांमध्ये योगाबद्दलचा उत्साह वाढला आहे. प्रत्येक देश, समाज आणि वैयक्तिक निरोगी राहावे आणि आपण सर्वांनी एकत्र येऊन एकमेकांचे सामर्थ्य बनू या.

आमच्या ऋषीमुनींनी योगाला “समत्वम् योग उच्यते” म्हणजेच प्रत्येक परिस्थितीत स्थिर राहणे म्हणजे योग असे म्हटले आहे. सुख आणि दु:खासाठी दृढ संकल्प करून त्यांनी संयमित योगाचे मापदंड बनविले होते. या दीड वर्षात भारतासह अनेक देशांमध्ये प्रचंड संकटाचा सामना करावा लागला.
योग दिवस हा जगातील बहुतेक देशांच्या दृष्टीने पुरातन सांस्कृतिक उत्सव नाही. भारताला तो आहे. त्यामुळेच या कठीण काळात, इतक्या संकटावर लोक सहज मात करू शकले. लोकांमध्ये योगाचा उत्साह वाढला आहे, योगाबद्दलचे प्रेम वाढले आहे.
या कठीण काळात लोक सहज विसरू आणि दुर्लक्ष करू शकले. पण उलट, योगाबद्दल उत्साह आणि प्रेम लोकांमध्ये वाढला आहे. गेल्या दीड वर्षात जगातील प्रत्येक भागात लाखो नवीन योग साधक आले आहेत. प्रत्येकजण योगाचा पहिला प्रतिशब्द जो आपल्या आयुष्यात संयम आणि शिस्त असल्याचे म्हटले जाते ते अंमलात आणण्याचा प्रयत्न करीत आहे.

जेव्हा करोनाचा अदृश्य व्हायरस जगावर आला, तेव्हा क्षमता, संसाधने किंवा मानसिक खंबीरपणाच्या दृष्टिकोनातून कोणताही देश त्यासाठी सज्ज नव्हता. आपण पाहिले आहे की योग हे आत्मविश्वासाचे एक उत्तम माध्यम बनले. योगाने लोकांना या आजाराशी लढण्यासाठी आत्मविश्वास वाढविण्यास मदत केली. जेव्हा मी फ्रंटलाइन वॉरियर्स आणि डॉक्टरांशी बोलतो तेव्हा ते मला सांगतात की, करोनाविरूद्धच्या लढ्यात त्यांनी योगासनांची संरक्षक ढाल बनविली. डॉक्टरांनी स्वत:ला योगाने बळकट केले आणि त्याचा उपयोग रुग्णांना लवकर बरे होण्यासही केला. आज एखाद्या रुग्णालयात डॉक्टर आणि परिचारिका योग शिकवत आहेत, रुग्ण आपले अनुभव सांगत आहेत, अशा बर्याटच कथा आढळतात. आपली श्वसन यंत्रणा बळकट करण्यासाठी ‘प्राणायाम’ आणि ‘अनुलोम-विलोम’ यासारख्या श्वासोच्छ्वासाच्या व्यायामाचे महत्त्व लक्षात घेऊन जगाभरातील तज्ज्ञही भर देत आहेत.

महान तमिळ संत तिरुवल्लुवर म्हणाले आहेत: ” नोइ नाडी, नोइ मुदल नाडी, हदु तनिक्कुम, वाय नाडी वायपच्चयल” म्हणजेच, जर एखादा रोग असेल तर त्याचे निदान करा, त्याच्या मुळाशी जा, रोगाचे कारण काय आहे ते शोधा आणि मग उपचार निश्चित करा. योग हाच मार्ग दर्शवितो. आज वैद्यकीय शास्त्रातही मानसिकदृष्ट्या बरे होण्यावर बराच भर देण्यात आला असून मानसिक उपचारांसाठी हा योग फायदेशीर ठरतो. आज जगभरातील तज्ज्ञ योगाच्या या पैलूवर विविध प्रकारचे वैज्ञानिक संशोधन करीत आहेत.
योगामुळे आपल्या शरीरावर होणाऱ्या फायद्यांबद्दल, आपल्या प्रतिकारशक्तीवर होणाऱ्या सकारात्मक परिणामांवर बरेच अभ्यास केले जातात. आजकाल आपण पाहतो की बर्याोच शाळांमध्ये मुलांना ऑनलाइन वर्ग सुरू होण्यापूर्वी १०-१५ मिनिटांसाठी योग-प्राणायाम शिकवला जात आहे. करोनाविरुद्ध लढण्यासाठी मुलांची शारीरिक तयारीही केली जात आहे.

भारतातील ऋषीमुनींनी आपल्याला शिकवले आहे –
व्यायामात् लभते स्वास्थ्यम्,
दीर्घ आयुष्यम् बलम् सुखम्।
आरोग्यम् परमम् भाग्यम्,
स्वास्थ्यम् सर्वार्थ साधनम् ॥

म्हणजेच, योग केल्याने आपल्याला चांगले आरोग्य मिळते, आयुष्यभर सुखी होते. आमच्यासाठी आरोग्य हे सर्वांत मोठे भविष्य आहे आणि चांगले आरोग्य हे सर्व यशाचे साधन आहे. जेव्हा जेव्हा भारतातील ऋषी आरोग्याबद्दल बोलतात तेव्हा ते केवळ शारीरिक आरोग्याविषयीच नसते. म्हणूनच शारीरिक आरोग्यासह योगातील मानसिक आरोग्यावरदेखील इतका जोर दिला जात आहे. जेव्हा आपण प्राणायाम करतो, ध्यान करतो आणि इतर योगिक क्रिया करतो तेव्हा आपण आपल्या अंत:चेतनांचा अनुभव घेतो. योगाद्वारे आपण आपली आंतरिक शक्ती अनुभवतो, जी इतकी मजबूत आहे की जगाची कोणतीही समस्या, कोणतीही नकारात्मकता आपल्याला त्रास देऊ शकत नाही. योग आम्हाला ताणतणावापासून सामर्थ्य आणि नकारात्मकतेपासून सर्जनशीलतेपर्यंतचा मार्ग दर्शवितो. योग आपल्याला नैराश्यातून परमानंदाकडे आणि पर्यावरणापासून आशीर्वादाकडे नेतो.
योग आम्हाला सांगतो की कितीही समस्या उद्भवल्या तरी आपल्यातच त्यांचे समाधान करण्याचे अनेक उपाय आहेत. आपण आपल्या विश्वातील ऊर्जेचा सर्वांत मोठा स्रोत आहोत. ही ऊर्जा आपल्या लक्षात येत नाही. एकात्मतेची अनुभूती मिळविण्याचा एक सिद्ध मार्ग म्हणजे योग. महान गुरुदेव टागोर यांच्या शब्दांची मला आठवण येते. त्यांनी म्हटले आहे, आपल्याला परमेश्वरापासून वेगळे करणे नव्हे, तर त्याच्याशी एकरूप होणे आवश्यक असते. योगाचे अखंडपणे अनुकरण केल्याने ते साध्य होते.
युगानुयुगे भारत अंगीकारत असलेल्या वसुधैव कुटुम्बकम् या मंत्राला आता जागतिक मान्यता मिळत आहे. आपण सर्व जण एकमेकांच्या कल्याणासाठी प्रार्थना करीत आहोत. माणुसकीला धोका असेल तर योग आपल्याला माणुसकीचा धडा देतात. योगामुळे आपल्याला सुखी जीवन जगण्याची पद्धतदेखील मिळते. मला खात्री आहे की योग प्रतिबंधात्मक तसेच जनतेच्या आरोग्यासाठी सकारात्मक भूमिका बजावत राहील.
जेव्हा संयुक्त राष्ट्रात आंतरराष्ट्रीय योग दिनाचा प्रस्ताव भारताने दिला, तेव्हा त्यामागील भावना अशी होती की योग विज्ञान संपूर्ण जगाला उपलब्ध करून द्यावे. आज भारताने संयुक्त राष्ट्र आणि डब्ल्यूएचओसमवेत या दिशेने आणखी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलले आहे. आता जगाला एम-योग अॅतपची ताकद मिळणार आहे. या अॅेपमध्ये योग प्रोटोकॉलवर आधारित योग प्रशिक्षणाचे अनेक व्हिडीओ जगातील विविध भाषांमध्ये उपलब्ध असतील. हे आधुनिक तंत्रज्ञान आणि प्राचीन विज्ञान यांच्या संमिश्रणाचे एक उत्कृष्ट उदाहरण आहे. मला खात्री आहे की एम-योग अॅरप जगभरात योगाचा विस्तार करण्यात आणि वन वर्ल्ड, वन हेल्थच्या प्रयत्नांना यशस्वी करण्यात मोठी भूमिका बजावेल.
गीतेत म्हटले आहे :
तं विद्याद् दुःख संयोग-
वियोगं योग संज्ञितम्।
म्हणजेच योग म्हणजे दुःखातून मुक्ती. प्रत्येकाला सोबत घेऊन मानवतेचा हा प्रवास पुढे नेला पाहिजे. स्थान, परिस्थिती, वय कितीही असो, प्रत्येकासाठी योगाकडे नक्कीच काहीतरी उत्तर आहे. आज जगात योगाबद्दल उत्सुक असणाऱ्यांची संख्या बर्यािच प्रमाणात वाढत आहे. देश-विदेशात योग संस्थांची संख्याही वाढत आहे. अशा परिस्थितीत योगाचे मूळ तत्त्वज्ञान प्रत्येकापर्यंत पोहोचले पाहिजे. त्याचा पाया आणि मूळ टिकवून ठेवता यावे आणि हे कार्य योगाशी संबंधित लोक, योग आणि योगाचे उपदेशक यांनी एकत्रितरीत्या केले पाहिजे. आपण स्वतः योगाची प्रतिज्ञा घ्यावी लागेल आणि आपल्या प्रियजनांनाही त्याच्याशी जोडून घ्यावे लागेल. ‘योग ते सहकार’ हा मंत्र आपल्याला नवीन भविष्याचा मार्ग दाखवेल आणि मानवतेला सामर्थ्य देईल.
आंतरराष्ट्रीय योग दिनानिमित्त संपूर्ण मानवजातीला हार्दिक शुभेच्छा.